با شروع فصل سرما، سرفه‌ها و عطسه‌ها دوباره مهمان خانه‌ها می‌شوند و نام آنفولانزا بیش از هر زمان دیگری بر سر زبان‌ها می‌افتد. هر سال، پزشکان توصیه می‌کنند برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری، واکسن آنفولانزا تزریق شود.

اما همیشه این سؤال وجود دارد که این واکسن چه انواعی دارد؟ چه کسانی باید از آن استفاده کنند و آیا عوارضی هم به‌دنبال دارد یا نه؟ آیا زمان مناسب تزریق هم می‌تواند در اثربخشی آن نقش مهمی داشته باشد؟ در ادامه، همه‌چیز را درباره انواع واکسن آنفولانزا، مزایا، عوارض احتمالی و بهترین زمان تزریق بررسی می‌کنیم تا به شما کمک کنیم آگاهانه‌تر تصمیم بگیرید.

واکسن آنفولانزا چیست؟

واکسن آنفولانزا، یک واکسن فصلی است که با تحریک سیستم ایمنی، بدن را در برابر سویه‌های فعال ویروس آنفولانزا مقاوم می‌کند. این واکسن نه‌تنها خطر ابتلا را کاهش می‌دهد، بلکه شدت بیماری و احتمال بستری‌شدن را هم پایین می‌آورد.

ازآنجا‌که ویروس مداوم جهش می‌یابد، ترکیب واکسن هر سال تغییر می‌کند تا در برابر گونه‌های جدید مؤثر باشد. این واکسن در فهرست داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت قرار دارد و به‌عنوان یکی از ایمن‌ترین و مؤثرترین ابزارهای حفظ سلامت عمومی شناخته می‌شود.

انواع واکسن آنفولانزا براساس ظرفیت

واکسن‌های آنفولانزا از نظر ظرفیت محافظتی به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند: 3 ظرفیتی و 4 ظرفیتی.

واکسن‌های ۳ ظرفیتی بدن را در برابر دو نوع ویروس گروه A (H1N1 و H3N2) و یک نوع ویروس B ایمن می‌کنند. این واکسن‌ها معمولاً در نسخه‌های دوز استاندارد برای بزرگ‌سالان و نسخه‌های دارای ادجوانت برای افراد سالمند تولید می‌شوند تا پاسخ ایمنی قوی‌تری ایجاد شود.

واکسن‌های ۴ ظرفیتی محافظت وسیع‌تری ارائه می‌کنند و سیستم ایمنی را در برابر 2 نوع ویروس A و دو نوع ویروس B تقویت می‌کنند. در این دسته، انواع متنوعی از واکسن وجود دارد:

• واکسن‌های سلولی برای افراد حساس به تخم‌مرغ.
• واکسن‌های نوترکیب بدون تخم‌مرغ برای بزرگ‌سالان.
• واکسن‌های دوز بالا یا دارای ادجوانت برای سالمندان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف.
• اسپری بینی با ویروس زنده ضعیف‌شده برای کودکان و نوجوانان

علاوه‌بر انواع تزریقی‌، واکسن اسپری بینی (FluMist Quadrivalent) نیز وجود دارد که شامل ویروس‌های زنده ضعیف شده است و برای افراد سالم بین ۲ تا ۴۹ سال مناسب است. این نوع واکسن، پوشش 4 ظرفیتی دارد و گزینه‌ای جایگزین برای کسانی است که به تزریق حساسیت نشان می‌دهند، هرچند برای زنان باردار و افراد با سیستم ایمنی ضعیف توصیه نمی‌شود.

بهترین برندهای واکسن آنفولانزا

در حال حاضر ۳ برند اصلی واکسن آنفولانزا در ایران استفاده می‌شوند. در ادامه هرکدام از این واکسن‌ها را معرفی می‌کنیم.

واکسن آنفولانزا هلندی (Influvac Tetra)

این واکسن ساخت شرکت Abbott Biologicals B.V است و از نوع 4 ظرفیتی محسوب می‌شود؛ یعنی بدن را در برابر دو ویروس A و دو ویروس B مقاوم می‌کند. این واکسن برای افراد بالای 6 ماه مجاز است و اثربخشی بالایی در پیشگیری از آنفولانزای فصلی دارد.

تنها نکته این است که چون با استفاده از تخم‌مرغ تولید می‌شود، برای افرادی با آلرژی شدید به تخم‌مرغ توصیه نمی‌شود.

واکسن آنفولانزا فرانسوی (Vaxigrip Tetra)

تولید شرکت معتبر Sanofi Pasteur فرانسه است و از نظر کیفیت و گستره محافظت، یکی از پرمصرف‌ترین واکسن‌های دنیا محسوب می‌شود. این واکسن نیز 4 ظرفیتی بوده و برای تمام گروه‌های سنی از 6 ماهگی به بالا قابل تزریق است.

در مقایسه با مدل هلندی، میزان هماگلوتینین (پروتئین تحریک‌کننده ایمنی) در آن کمتر است، بنابراین احتمال بروز واکنش‌های جانبی نیز پایین‌تر است.

واکسن ایرانی (Fluguard و رازی)

واکسن فلوگارد ساخت شرکت نیواد فارمد سلامت است و بر پایه فناوری بومی تولید می‌شود. این واکسن نیز از نوع 4 ظرفیتی است و برای سویه‌های شایع در ایران تنظیم می‌شود. از نظر قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تر از نمونه‌های وارداتی است و در افرادی که آلرژی خاص ندارند، عملکرد مناسبی دارد.

واکسن رازی هم محصول مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی است و در نسخه‌های 3 ‌ظرفیتی و 4 ظرفیتی تولید می‌شود. نوع 4 ظرفیتی آن ایمنی گسترده‌تری دارد و برای گروه‌های سنی مختلف قابل تزریق است. واکسن رازی از نظر کیفیت در حد استانداردهای جهانی تولید می‌شود و یکی از گزینه‌های بومی و معتبر در بازار ایران است.

در مجموع، هر سه نوع واکسن نام برده شده در بالا در محافظت مؤثرند، اما اگر حساسیت یا شرایط خاصی دارید، انتخاب واکسن باید با نظر پزشک انجام شود تا تعادل میان اثربخشی و ایمنی حفظ شود.

مزایای تزریق واکسن آنفولانزا

• تزریق سالانه واکسن آنفولانزا احتمال ابتلا به نوع شدید بیماری را تا حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد کاهش می‌دهد.
• خطر بستری در ICU و مرگ ناشی از آنفولانزا را کم می‌کند.
• از شیوع بیماری در میان اطرافیان جلوگیری می‌کند.
• برای گروه‌های آسیب‌پذیر که سیستم ایمنی پایینی دارند، مانند کودکان، سالمندان، زنان باردار و بیماران مزمن حیاتی است.
• در صورت ابتلا، شدت و مدت بیماری را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهند.

لازم به ذکر است واکسن نمی‌تواند در برابر همه سویه‌های ویروس محافظت کند و 2 هفته طول می‌کشد تا ایمنی کامل ایجاد شود.

عوارض واکسن آنفولانزا

عوارض واکسن آنفولانزا از خفیف تا شدید به شرح زیر است:

• تب خفیف
• سردرد
• درد عضلانی
• قرمزی در محل تزریق
• در موارد نادر، واکنش آلرژیک شدید یا سندروم گیلن‌باره گزارش شده است.
• همچنین برخی منتقدان معتقدند احتمال بروز بیماری‌هایی مانند نارکولپسی یا اختلالات خودایمنی باید با دقت بیشتری بررسی شود، هرچند شواهد قطعی برای اثبات آن وجود ندارد.

چه افرادی باید واکسن آنفولانزا تزریق کنند؟

تقریباً همه افراد بالای ۶ ماه باید سالانه واکسن آنفولانزا دریافت کنند، مگر اینکه دلیل پزشکی خاصی وجود داشته باشد. تزریق واکسن به‌ویژه برای گروه‌های پرخطر زیر اهمیت دارد:

• کهن‌سالان: افراد بالای ۶۵ سال سیستم ایمنی ضعیف‌ در افراد سالمند باعث می‌شود ابتلا به آنفولانزا شدیدتر و احتمال بستری‌شدن بیشتر شود.
• زنان باردار: ابتلا به آنفولانزا می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک باشد.
• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن: کسانی که مشکلات قلبی، کبدی، آسم، دیابت یا ضعف سیستم ایمنی دارند، احتمال عوارض جدی بیشتری هنگام ابتلا خواهند داشت و به همین دلیل باید واکسن دریافت کنند.
• افراد شاغل در محیط‍‌های شلوغ: پزشکان، معلم‌ها یا افرادی که در محیط‌های شلوغ و بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.

تزریق واکسن آنفولانزا برای چه افرادی ممنوع است؟

اگر شما هم شرایط زیر را دارید، تزریق واکسن به شما پیشنهاد نمی‌شود یا باید با احتیاط بیشتر و مشورت پزشک نسبت به انتخاب واکسن مناسب اقدام کنید:

• آلرژی شدید به تخم‌مرغ دارید.
• واکنش شدیدی به واکسن قبلی داشته‌اید.
• بیمارانی که در شش هفته بعد از واکسن قبلی علائم سندروم گیلن‌باره را تجربه کرده‌اند، باید قبل از تزریق با پزشک مشورت کنند.

بهترین زمان تزریق واکسن آنفولانزا

بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفولانزا اواخر تابستان تا نیمه پاییز، یعنی تا حدود ۱۵ آبان ماه است. تزریق در این بازه زمانی کمک می‌کند قبل از شروع پیک شیوع، بدن فرصت کافی برای ایجاد ایمنی پیدا کند.

معمولاً با بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، احتمال انتقال ویروس بین کودکان و نوجوانان بالا می‌رود و واکسیناسیون پیش از این دوره از ابتلای بزرگ‌سالان، سالمندان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف جلوگیری می‌کند.

لازم به ذکر است حتی اگر واکسن بعد از این زمان تزریق شود، باز هم تا حد زیادی از شما در برابر انواع آنفولانزا محافظت می‌کند.

آیا تزریق واکسن آنفولانزا در بارداری مجاز است؟

بله، تزریق واکسن آنفولانزا در بارداری کاملاً مجاز و توصیه‌شده است. پزشکان به‌ویژه برای زنان در ۳ ماهه دوم و سوم بارداری تزریق واکسن را پیشنهاد می‌کنند. دلیل آن هم این است که ابتلا به آنفولانزا در این دوره می‌تواند خطرات جدی برای مادر و جنین ایجاد کند. واکسیناسیون نه‌تنها مادر را محافظت می‌کند، بلکه تا حدود شش ماه بعد از تولد، از نوزاد در برابر آنفولانزا محافظت می‌کند.

تنها در صورت وجود آلرژی شدید مادر به تخم‌مرغ یا واکنش شدید به واکسن قبلی، مشورت با پزشک قبل از تزریق لازم است.