گاما کمرا، دستگاهی است که امکان تصویربرداری از فرآیندهای فیزیکی درون بدن را با استفاده از یک رادیودارو فراهم می‌کند. رادیودارو دارویی است که اتم‌های رادیواکتیو به آن متصل می‌شوند تا محل تمرکز آن در بدن به‌راحتی قابل تشخیص باشد.

به طور کلی، گاما کمرا یک ابزار تصویربرداری مهم در پزشکی هسته ای است که پزشکان از آن برای تشخیص بیماری‌ها و بررسی سایر فرآیندهای فیزیولوژیک استفاده می‌کنند.

تصویربرداری گاما کمرا قابلیت آن را دارد که فوتون‌های پرانرژی «گاما» ساطع‌شده از اتم‌های رادیواکتیو در بدن بیمار را تشخیص ‌دهد. در واقع این فوتون‌ها پس از عبور از یک کولیماتور، از بدن بیمار فرار کرده و وارد دوربین گاما می‌شوند. فوتون‌های گاما پرانرژی با آشکارساز برخورد می‌کنند که آنها را به نور تبدیل می‌کند. سپس این نور توسط دوربین تقویت و پردازش می‌شود تا توزیع رادیودارو را در دو یا سه‌بعد آشکار کند.

گاما کمرا چه مواردی را تشخیص می‌دهد؟

گاما کمرا در روش پت اسکن می‌تواند عملکردهای حیاتی بدن مانند موارد زیر را اندازه‌گیری کند:

• سرعت جریان خون
• میزان مصرف اکسیژن
• سرعت متابولیسم قند خون (گلوکز)

همچنین می‌تواند اندام‌ها و بافت‌هایی را که به خوبی کار نمی‌کنند، شناسایی کند. از این رو، می‌توان انتظار داشت که با ارائه تصاویر واضح به تشخیص موارد زیر کمک کند:

• سرطان، به‌خصوص سرطان سینه، سرطان ریه و سرطان تیروئید
• بیماری عروق کرونر، حمله قلبی یا سایر مشکلات قلبی
• اختلالات مغزی، مانند تومورهای مغزی، صرع، زوال عقل و بیماری آلزایمر

گاما کمرا در روش اسکن اسپکت (SPECT scan)، یک نقشه سه ‌بعدی دقیق از فعالیت جریان خون در مغز شما ایجاد می‌کند. به‌همین‌دلیل، می‌تواند به تشخیص گرفتگی عروق مغزی، اختلالات تشنجی و بیماری پارکینسون کمک کند.

علاوه بر این، ردیاب رادیواکتیو در این روش می‌تواند مسیر جریان خون به قلب را برجسته کند. پزشکان از آن برای تشخیص گرفتگی عروق کرونر و کاهش راندمان پمپاژ استفاده می‌کنند. از این نوع آزمایش برای کمک به تشخیص شکستگی‌های استخوانی پنهان نیز استفاده می‌شود.

همچنین می‌تواند میزان گسترش سرطان به استخوان‌ها را تشخیص داده و ردیابی کند و به شناسایی محل‌های بیوپسی استخوان کمک کند.

در طی تصویربرداری گاما چه انتظاری داشته باشیم؟

برای اسکن هسته‌ای گاما کمرا:

• ابتدا به‌صورت داخل وریدی یک رادیوردیاب دریافت خواهید کرد که حاوی مقدار مطمئنی از یک داروی رادیواکتیو است. رایج‌ترین رادیوردیاب مورد استفاده فلورودوکسی گلوکز (FDG) است.
• لازم است حدود یک ساعت روی یک صندلی بنشینید. تا رادیوردیاب در جریان خون حرکت کند و توسط اندام‌ها و بافت‌ها جذب شود.
• سپس تکنسین به شما کمک می‌کند تا روی تخت دستگاه مجهز به گاما کمرا دراز بکشید. این تخت به‌صورت خودکار وارد اسکنر شبیه به یک دونات می‌شود.
• در طول اسکن که معمولا حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد، باید بی‌حرکت بمانید. زیرا هرگونه حرکت می‌تواند تصاویر را تار کند.
• هنگامی‌که اسکنر عکس می‌گیرد، صداهای کلیک‌مانند می‌شنوید که طبیعی است.
• در نهایت، پزشک متخصص پزشکی هسته ‌ای اسکن‌ها را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که تصاویر وضوح کافی را دارند. نتایج توسط وی تفسیر و در قالب یک گزارش برای پزشک معالج شما ارسال می‌شوند.

خطرات و عوارض گاما کمرا

اسکن هسته‌ای گاما کمرا ایمن است و به‌ندرت باعث ایجاد مشکل می‌شود. زیرا میزان تشعشع در ردیاب رادیواکتیو بسیار کم است و مدت زیادی در بدن شما باقی نمی‌ماند. با این وجود بهتر است پس از اسکن با گاما کمرا، مقدار زیادی آب بنوشید تا دارو رادیواکتیو زودتر از بدن شما خارج شود. از خطرات احتمالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خانم‌هایی که باردار یا شیرده هستند، نباید اسکن هسته ‌ای انجام دهند. زیرا تشعشعات ماده رادیواکتیو ممکن است برای جنین مضر باشند و از طریق شیر به شیرخوار منتقل شوند.
• برخی افراد نسبت به ردیاب‌های رادیواکتیو واکنش آلرژیک دارند.
• افراد مبتلا به دیابت ممکن است قند موجود در رادیوردیاب را جذب نکنند. این مسئله می‌تواند بر نتایج اسکن تأثیر بگذارد.

آمادگی‌های لازم قبل از گاما کمرا

قبل از اسکن هسته‌ای گاما کمرا، بهتر است بدانید که یک روش سرپایی است و شما بعد از انجام آن بلافاصله می‌توانید به خانه بروید. معمولاً پزشک متخصص پزشکی هسته‌ای، دستورالعمل دقیقی شامل موارد زیر در مورد نحوه آماده شدن برای اسکن به شما می‌دهد:

• اگر فکر می‌کنید ممکن است باردار باشید یا در حال شیردهی به نوزاد هستید، حتما اطلاع دهید.
• اگر به مواد غذایی یا داروهای خاصی حساسیت دارید، حتما اطلاع دهید.
• لیست کاملی از تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را ارائه دهید.
• شش ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید. فقط آب بنوشید.
• اگر قرار است وضعیت قلب شما بررسی شود، ۲۴ ساعت قبل از اسکن از مصرف کافئین خودداری کنید.
• در روز مراجعه به مرکز، لباس راحت بپوشید و لوازم فلزی خود مانند جواهرات، عینک، دندان مصنوعی و سنجاق سر را در خانه بگذارید.
• اگر قرار گرفتن در یک فضای بسته شما را مضطرب می‌کند، حتما از قبل اطلاع دهید. ممکن است پزشک بتواند به کمک تجویز یک آرامبخش خفیف به حفظ آرامش شما کمک کند.

تفاوت گاما کمرا و دیگر روش‌های اسکن هسته‌ای

گاما کمرا یک دستگاه بسیار حجیم است که برای تصویربرداری هسته ‌ای به روش‌های مختلف استفاده می‌شود. اصولا برای کار با آن نیاز است که بیمار برای مدت طولانی‌تری بی‌حرکت بنشیند یا دراز بکشد.

در مورد تفاوت گاما کمرا و اسپکت جالب است بدانید که در طی اسکن اسپکت سر آشکارساز دوربین گاما در اطراف بیمار حرکت می‌کند. اما در طی پت اسکن که امروزه به‌عنوان یک اسکنر هیبریدی با CT یا MRT معرفی می‌شود. آشکارساز به شکل حلقه‌ای (لوله‌مانند) در اطراف بیمار قرار می‌گیرد.

اسکن هسته‌ای را در کدام مراکز انجام دهیم؟

اسکن هسته‌ای باید در مراکز مجهز به دستگاه‌های تصویربرداری هسته‌ای انجام شود. در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید. همچنین لیست بهترین مراکز پزشکی هسته‌ ای در سایت آورده شده است که می‌توانید آن را مشاهده و در صورت نیاز به این مراکز مراجعه کنید.