باوجود مشاغلی مانند مراکز درمانی، حمل‌ونقل و خدمات عمومی، صنایع و مواردی از این قبیل  تعداد زیادی از افراد به‌جای کار در ساعات معمول روز، در شیفت‌های شبانه مشغول به فعالیت هستند. هرچند وجود این مشاغل برای پاسخگویی به نیازهای جامعه ضروری است، اما افراد شاغل در آن با مشکلاتی مانند اختلال خواب شیفت کاری مواجه می‌شوند.

اختلال خواب شیفت کاری چیست؟

در بسیاری از مشاغل، کارکنان موظف‌ هستند ساعات کاری خود را در زمان‌هایی خارج از ساعت‌های معمول یعنی ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر سپری کنند. این ساعات کاری که به شیفت شب شناخته می‌شوند، تعادل طبیعی بدن را بر هم می‌زنند و یکی از پیامدهای رایج آن، بروز اختلالی به نام اختلال خواب شیفت کاری یا Shift work sleep disorder (SWSD) است.

بدن انسان دارای ریتم شبانه‌روزی است و طبق یک چرخه ۲۴ ساعته عمل می‌کند که براساس نور روز و تاریکی شب تنظیم می‌شود. هنگامی که ساعت کار با این چرخه هماهنگ نباشد، مغز قادر به مدیریت صحیح فرآیند خواب نخواهد بود و اختلال خواب نوبت کاری بروز می‌کند.

دلایل بروز اختلال خواب شیفت کاری

مهم‌ترین دلایل بروز اختلال خواب شیفت کاری عبارتند از:

• نور: تابش نور به چشم‌ها به مغز سیگنال‌هایی ارسال می‌کند که واکنش‌هایی هورمونی و فیزیولوژیکی را فعال می‌‌سازد. در این هنگام بدن تصور می‌کند که زمان بیداری رسیده است.
• ملاتونین: این هورمون هنگام تاریکی شب ترشح می‌شود و به بدن علامت می‌دهد که زمان استراحت است. در واقع ملاتونین به‌عنوان هورمون خواب شناخته می‌شود.
• کورتیزول: ترشح این هورمون از غدد فوق‌کلیوی در طول شب کاهش می‌یابد و در نزدیکی صبح به بالاترین سطح خود می‌رسد. همین افزایش سطح کورتیزول باعث می‌شود فرد انرژی بیشتری برای شروع فعالیت‌های روزانه داشته باشد.

علائم اختلال خواب شیفت کاری

علائم رایج در افرادی که دچار اختلال خواب کار شیفتی می‌شوند، شامل موارد زیر است:

• دشواری در به خواب رفتن یا بیدار ماندن طولانی در رختخواب (بی‌خوابی مداوم)
• احساس خواب‌آلودگی شدید در زمان‌هایی که فرد باید هوشیار باشد.
• ناتوانی در تمرکز
• تجربه سردردهای مکرر یا مزمن
• افت سطح انرژی و کاهش هوشیاری
• تغییرات خلقی مانند زودرنجی یا بداخلاقی
• واکنش‌پذیری بالا و تحریک‌پذیری در برخوردهای روزانه

اختلال خواب نوبت کاری چه مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌کند؟

مهم‌ترین مشکلاتی که اختلال خواب نوبت کاری برای افراد ایجاد می‌کند شامل موارد زیر است:

تغییر‌ خلق و خوی

افرادی که درگیر مشکلات ناشی از این اختلال هستند معمولاً آستانه صبر پایین‌تری دارند، زودتر دچار تنش می‌شوند و نسبت به شرایط پیرامون واکنش‌های تندتری نشان می‌دهند.

کاهش راندمان شغلی

خوب نخوابیدن به کاهش تمرکز و ضعف حافظه کوتاه‌مدت می‌شود. این مورد، سرعت و کیفیت انجام کار را پایین می‌آورد و احتمال بروز خطا را بیشتر می‌کند.

افزایش خطر حوادث

کمبود خواب اثر مستقیمی بر سطح هوشیاری دارد. در نتیجه، افراد دارای اختلال خواب شیفت کاری بیشتر دچار اشتباهات شغلی می‌شوند و حتی هنگام رانندگی نیز احتمال دارد تصادف کنند.

افت سطح هورمون تستوسترون

در برخی مردان، کار مداوم در شب به کاهش ترشح تستوسترون منجر خواهد شد. این وضعیت اغلب با علائمی مانند خستگی مداوم، افت میل جنسی و کمبود انرژی روزانه همراه می‌شود.

تمایل به مصرف مواد محرک یا آرام‌بخش

بخشی از افراد برای مقابله با بی‌خوابی به الکل، داروهای خواب‌آور یا مواد مخدر پناه می‌برند. چنین راهکاری در کوتاه‌مدت شاید خوابیدن در طول روز را راحت‌تر کند، اما در درازمدت پیامدهای جدی و غیرقابل جبرانی به‌دنبال خواهد داشت.

تشخیص اختلال خواب شیفت کاری

پزشکان برای تشخیص اختلال خواب شیفت کاری براساس ترکیبی از سابقه کاری، علائم بالینی و معاینات لازم انجام می‌شود. افرادی که شیفت‌های شبانه دارند معمولاً کاهش تمرکز، خستگی مزمن و تغییرات خلقی را تجربه می‌کنند. این علائم باید حداقل ۳ ماه ادامه داشته باشند و در روزهای استراحت کاهش یابند تا نشان‌دهنده اختلال خواب کار شیفتی باشد.

روش‌های درمان اختلال خواب شیفت کاری

روشی قطعی برای درمان اختلال خواب شیفت کاری وجود ندارد، اما از موارد زیر برای بهبود کیفیت خواب استفاده می‌شود:

اصلاح ساعات کاری

برای کنترل اختلال خواب شیفت کاری، تغییراتی در برنامه کاری ضروری است. در صورت امکان، با مدیر خود درباره کاهش تعداد شیفت‌های شبانه یا تنظیم ساعت کاری گفتگو کنید و از انجام شیفت‌های طولانی و اضافه‌کاری‌های پی‌درپی بپرهیزید.

هنگام بازگشت از شیفت شب، از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید و در‌ اتاقی تاریک بخوابید.

تنظیم برنامه خواب در خانه

تلاش کنند بین ۷ تا ۹ ساعت خواب مفید داشته باشند. برای رسیدن به این هدف، محیط خواب باید آرام و کم‌نور باشد و مواردی که مانع خواب راحت هستند، حذف شوند.

استفاده از روش‌های کمکی

برای کمک به تطبیق بدن با شیفت‌های شبانه می‌توانید از روش‌های مختلف درمانی استفاده کنید. به‌طور مثال، نوردرمانی به تنظیم مجدد ساعت بیولوژیکی کمک می‌کند؛ وسایلی مانند لامپ‌های ویژه، جعبه‌های نور یا عینک‌های نوردهنده در این روش کاربرد دارند.

داروهایی دارای ملاتونین نیز می‌تواند در بهبود کیفیت خواب کمک کند. همچنین در موارد خاص پزشک ممکن است داروهای خواب‌آور تجویز کند، اما مصرف طولانی‌مدت آن‌ها توصیه نمی‌شود.

برای تشخیص و درمان اختلال خواب شیفت کاری به کجا مراجعه کنیم؟

برای درمان اختلال خواب شیفت کاری و سایر اختلالات خواب، بهتر است به مراکزی که متخصصین در این زمینه در آن فعال هستند مراجعه کنید. این افراد به شما کمک می‌کنند این اختلالات را برطرف نموده و کیفیت خوابتان را بهبود ببخشید.

برای راحتی شما لیست بهترین کلینیک‌های خواب تهران را در سایت پزشکی لند دسته‌بندی کرده‌ایم. با مراجعه به این لیست و انتخاب نزدیک‌ترین مرکز به محل زندگی خود از خدمات باکیفیت این کلینیک‌ها بهره‌مند شوید.