اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) یک واکنش روان‌شناختی پیچیده به تجربیات تروماتیک است که می‌تواند زندگی روزمره فرد را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. این اختلال تنها به افرادی که در جنگ یا بلایای طبیعی بوده‌اند محدود نمی‌شود؛ تصادفات، خشونت‌های شخصی و حتی تجربه فجایع غیرمنتظره نیز می‌توانند باعث بروز آن شوند.

در ادامه قصد داریم تمام جوانب اختلال استرس پس از حادثه را بررسی کنیم و پاسخ‌گوی پرسش‌های رایج درباره این موضوع باشیم.

اختلال استرس پس از حادثه چیست؟

اختلال استرس پس از حادثه یک وضعیت روانی است که در افرادی ایجاد می‌شود که تجربه یک رویداد تروماتیک یا تهدیدکننده زندگی را داشته‌اند و یا شاهد آن بوده‌اند. این رویدادها می‌توانند شامل تصادفات شدید، بیماری ناگهانی، جنگ و درگیری نظامی، بلایای طبیعی، سوء‌استفاده جسمی یا جنسی و خشونت‌های خانگی باشند.

اضطراب پس از حادثه ممکن است پس از یک حادثه کوتاه‌مدت یا تجربه مزمن و طولانی ایجاد شود و انواع آن شامل اختلال استرس حاد (کوتاه‌مدت) و PTSD پیچیده (ناشی از آسیب‌های مزمن و طولانی‌مدت)، می‌باشد.

علائم اختلال استرس پس از حادثه

اختلال استرس پس از حادثه معمولاً شامل 4 دسته اصلی است:

1. یادآوری‌های ناخواسته: افکار و خاطرات مزاحم، اختلال وسواس فکری اجباری، کابوس‌ها و بازگشت ذهنی به حادثه (فلش‌بک).
2. اجتناب: دوری از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که یادآور حادثه هستند و تلاش برای فراموش‌کردن آن.
3. تغییرات در تفکر و خلق: احساسات منفی مانند ترس، گناه یا خشم، دوری از دیگران، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های مورد علاقه و مشکل در تجربه احساسات مثبت.
4. تغییرات فیزیکی و هیجانی: تحریک‌پذیری، پرخاشگری، رفتارهای خودمخرب، مشکلات خواب، تمرکز و واکنش‌های فیزیکی مثل تپش قلب یا لرزش.

در کودکان، علاوه‌بر موارد بالا، علائم ممکن است شامل بازسازی حادثه از طریق بازی، کابوس‌های ترسناک و بی‌قراری یا مشکل در توجه و تمرکز باشد.

علت ابتلا به اختلال اضطراب پس از حادثه

علت ابتلا به این اختلال به‌طور دقیق مشخص نیست، اما عوامل متعددی در آن نقش دارند. تجربه یک رویداد تروماتیک مانند تصادف شدید، حمله جسمی یا جنسی، مشکلات جدی سلامتی یا مواجهه با خشونت می‌تواند منجر به آن شود.

تغییرات در هورمون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی، مانند کاهش کورتیزول و افزایش کورتی‌کوتروپین، و همچنین تغییرات ساختاری و عملکردی مغز، از جمله کوچک‌شدن هیپوکامپوس و واکنش‌پذیری بیش‌از‌حد آمیگدالا، در ایجاد این اختلال مؤثر هستند.

عوارض و خطرات ابتلا به اختلال استرس پس از حادثه

اختلال اضطراب پس از حادثه می‌تواند با عوارض جدی همراه باشد که عبارتند از:

• اختلالات خلقی و اضطرابی
• مشکلات عصبی مانند زوال عقل
• سوءمصرف مواد از جمله الکل
• افراد مبتلا به PTSD همچنین در معرض افزایش افکار و رفتارهای خودکشی قرار دارند که می‌تواند زندگی آن‌ها را تهدید کند.

نحوه تشخیص اختلال استرس پس از حادثه

تشخیص اختلال استرس پس از حادثه براساس تست یا آزمایش خاصی انجام نمی‌شود. پزشک یا متخصص سلامت روان، پس از بررسی علائم، سابقه پزشکی و روانی و تجربه تروما، تشخیص را انجام می‌دهد.

برای تشخیص این اختلال از معیارهای موجود در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) استفاده می‌شود. فرد باید حداقل یک علامت یادآوری، یک علامت اجتناب، دو علامت تغییر در تفکر و خلق و دو علامت تغییر در تحریک‌پذیری یا واکنش‌ها را داشته باشد.

گاهی معاینه جسمانی و آزمایش‌های تکمیلی برای رد مشکلات فیزیکی نیز انجام می‌شود.

روش‌های پیشگیری از ابتلا به اختلال PTSD

پیشگیری از ابتلا به اختلال استرس پس از حادثه ممکن است با دریافت حمایت به‌موقع و استفاده از راهکارهای مقابله‌ای سالم امکان‌پذیر باشد.

پس از تجربه یک رویداد تروماتیک، مراجعه به خانواده، دوستان یا گروه‌های حمایتی می‌تواند احساس امنیت ایجاد کند و از تبدیل واکنش‌های طبیعی استرس به این اختلال جلوگیری کند. مشاوره کوتاه‌مدت با روانشناس و مشارکت در فعالیت‌های معنوی یا اجتماعی نیز مؤثر است.

داشتن استراتژی‌های مقابله‌ای سالم، توانایی عمل مؤثر با وجود ترس و کمک به دیگران، از جمله عوامل حفاظتی مهم در پیشگیری از PTSD هستند.

راه‌های درمان اختلال اضطراب پس از حادثه

درمان اختلال استرس پس از حادثه معمولاً شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و گاهی روش‌های تکمیلی است. بسته به فرد، درمان می‌تواند ترکیبی از این روش‌ها باشد.

۱. روان‌درمانی (Psychotherapy)

روان‌درمانی در این عارضه، شامل موارد زیر است:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): شامل درمان پردازش شناختی، درمان مواجهه طولانی و حساسیت‌زدایی استرس است که به تغییر افکار منفی، مواجهه کنترل‌شده با خاطرات تروماتیک و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای کمک می‌کند.
• درمان متمرکز بر تروما با حرکت چشم (EMDR): خاطرات تروماتیک را بازسازی می‌کند تا بار هیجانی آن‌ها کاهش یابد.
• گروه‌درمانی و خانواده‌درمانی: اشتراک تجربه با دیگران و حمایت خانواده، احساس امنیت و هم‌دلی را تقویت می‌کند.
• روان‌درمانی بین‌فردی، حمایتی و روان‌تحلیلی: بر جنبه‌های هیجانی و روابط تمرکز دارد و مناسب افرادی است که نمی‌خواهند مستقیم با خاطرات تروماتیک مواجه شوند.

۲. دارودرمانی (Medication)

درمان دارویی در این مشکل شامل موارد زیر است:

• داروهای ضدافسردگی (SSRI و SNRI): کنترل علائم افسردگی، اضطراب و بهبود خواب و تمرکز.
• داروهای ضداضطراب: کاهش اضطراب شدید و تسکین علائم مرتبط. این داروها معمولاً کوتاه‌مدت استفاده می‌شود.
• داروهای کمکی برای خواب و کابوس: کمک به بهبود کیفیت خواب و کاهش کابوس‌های مرتبط با PTSD.
• داروهای ضدروان‌پریشی: در صورت بروز توهم یا اختلالات شدید خلقی، تجویز می‌شوند.

۳. روش‌های تکمیلی و حمایتی

روش‌های تکمیلی که برای درمان اختلال اضطراب پس از حادثه استفاده می‌شوند، شامل موارد زیر هستند.

• تمرینات آرام‌سازی، یوگا، طب سوزنی و درمان با حیوانات: کاهش استرس و ایجاد احساس آرامش.
• گروه‌های حمایتی هم‌تجربه: تبادل تجربه و دریافت حمایت اجتماعی می‌تواند روند بهبود را تسریع کند.

در کنار این روش‌ها، یادگیری مهارت‌های مقابله با استرس، مدیریت هیجانات و مشارکت فعال در درمان، نقش مهمی در کاهش علائم و بازگشت به زندگی عادی دارد. تصمیم‌گیری درباره نوع درمان و ترکیب مناسب آن باید فردی و براساس نیازها و شرایط بیمار انجام شود.

اختلال PTSD چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان اختلال استرس پس از حادثه می‌تواند بسیار متغیر باشد. برخی افراد تنها چند هفته یا چند ماه علائم را تجربه می‌کنند و سپس بهبود می‌یابند. اما در برخی دیگر، علائم ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد.

شدت و طول مدت اختلال به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع و شدت تروما، حمایت اجتماعی، سلامت روان قبلی و میزان دسترسی به درمان. همچنین علائم می‌توانند ناگهان با یادآوری حادثه یا در زمان‌های استرس شدید، تشدید شوند.

چه زمانی باید برای تشخیص و درمان اختلال استرس پس از حادثه به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر بیش از یک ماه پس از تجربه یک حادثه تروماتیک، همچنان افکار و احساسات ناراحت‌کننده داشته باشید یا این علائم زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار داده‌ باشد، لازم است به پزشک متخصص در این مراجعه کنید.

همچنین اگر نمی‌توانید به روال عادی زندگی بازگردید یا کنترل هیجانات‌تان دشوار شده است، دریافت کمک حرفه‌ای ضروری است. برای راحتی شما لیست بهترین کلینیک‌های روانشناسی تهران را دسته‌بندی کرده‌ایم.

لازم به ذکر است در صورت داشتن افکار خودکشی یا احساس خطر فوری برای خود یا دیگران، فوراً با یک دوست، عضو خانواده و یا شماره تلفن‌های اضطراری قرار داده شده برای این کار تماس بگیرید. درمان به‌موقع می‌تواند از شدت‌گرفتن علائم PTSD جلوگیری کرده و روند بهبود را سریع‌تر کند.